Kristalbos — Kristalberg
De dagboek-items met als titel ‘Kristalbos’ vormen een geheel en zijn onderdeel van een nieuw project. Sinds eind 2017 heb ik mijn onderzoek naar natuur en levensenergie uitgebreid van het Schinveldse Bos, dat me vele jaren inspireerde, naar zes andere bossen in een straal van ± 10 km rond mijn woonplek in Schinveld. Het Kristalbos-project omvat teksten, foto’s, plattegronden en schilderijen. In Kristalbos — Inleiding kan men algemene informatie vinden over dit project.
Schilderen is als polijsten
21 November 2018: Nu ik inmiddels drie Kristalbos-locaties uitvoerig heb beschreven komt de plek vanwaar ik steeds vertrek en terugkeer weer in beeld: mijn huis en atelier, de Kristalberg! Hier een schilderij waarop ik een korte wandeling heb uitgebeeld, die ik regelmatig vanuit mijn huis door en langs het Leiffenderven maak. Ik heb er enkele polijst- en wrijfstenen op geschilderd, die ik tijdens deze rondgang vond.
Het hart van de tuin is een Ierse taxus, gesnoeid in de vorm van een groene fontein met eromheen op de grond geregisseerd verspreide stenen … Als onschuldig kind, romantisch kunstenaar en ijverige tuinman probeert Jos, in zijn tuin evengoed als in zijn schilderijen, de oorspronkelijke tuin te hervinden: het verloren paradijs.
Het schilderen met fijne arceringen werkt voor mij blijkbaar als een soort wrijven en polijsten van een oppervlak zodat het glanst en oplicht als een kostbaar verinnerlijkt beeld, opgeladen met aandacht en ritme. Zoals het veredelen van de aarde. “De grofstoffelijke aarde met alles erop en eraan fijnstoffelijk maken. Donkere materie als het ware lichter maken, de aarde laten stralen…” (Hans Andeweg in Scheppend leven, blz 247). Stenen speelden altijd al een opvallende rol in mijn werk. De witte kwarts op het schilderij hieronder vond ik onder een 200 jaar oude perenboom op een helling in de Algau, Zuid-Duitsland. De steen deed me denken aan het nog maagdelijke bewustzijn van het ongeboren kind.
Witte-groeiplek in achtertuin
De laatste tijd richt ik me meer op de plek waar alles voor mij samenkomt en in balans mag zijn, het atelier waar ik schilder, en mijn tuin, waarin ik de laatste tijd regelmatig even ga zitten, stil luisterend, ruikend, kijkend. Voorheen had ik daar te weinig rust voor omdat er nog zoveel plekken gezocht moesten worden…
Toen we er in 1987 kwamen wonen was er alleen gras te zien met aan weerszijden een haag van coniferen. Kort voor onze komst stonden er nog twee oude kersenbomen. Inmiddels geven zo’n vijftien kleine en grote bomen vorm aan een kleine natuur-concentratieplek.
Het toeval wil dat zich pal achter mijn atelier dezelfde Witte-groeiplek bevindt als op het bergje bij de samenvloeiing in het op enkele honderden meters verder gelegen Leiffenderven. Op de Witte-plek in het centrum staat een Ierse taxus, die ik cadeau kreeg van mijn vader. Hij staat in een cirkel met een grindpaadje rondom. Een forse ginkgo, die ik ooit van mijn broer kreeg, staat naast de cirkel op een Rode-plek. Een conifeer markeert de Zwarte-plek. De twee-stammige lijsterbes, die aan de andere kant van de Ierse taxus op een Deva-plek groeit, is uit zichzelf als een geschenk van de natuur hier gekomen. In de zomer van 2018 heb ik naast deze cirkel een tweede kring gemaakt onder de ginkgo en de lijsterbessen, die inmiddels mijn favoriete zitplek in de tuin is.
‘Groene stroom’ als archetypisch beeld
De Witte-groeiplek is samengesteld uit o.a. een Witte-plek en een Groene-stroomplek. Deze ‘groene stroom’ blijkt een centraal gegeven te zijn in mijn kunst. Is dit het beeld — een eindeloze lente-achtige stroom van groei — dat de verborgen drijfveer is achter al mijn zoeken? Voor mij is het de tijdloze uitwisseling tussen natuur, de zich steeds vernieuwende cyclus van groei en verval, en het eenheidsveld.
Terugkerende droom van Groene-stroomplek
Een andere aanwijzing voor de urgentie van de zoektocht die ik in 1994 in het Schinveldse Bos begon, is het volgende voorval. In de loop van 2005 had ik een steeds terugkerende droom (22 maal!) over een plek in het Schinveldse Bos. In de droom zag ik een helling met bomen, maar ik kwam er maar niet achter waar het was. Op 9 januari 2006 stak ik de Ruscherbeek over en herkende ineens de plek uit mijn droom. Ze bevindt zich boven aan de helling van de Ruscherbeek, daar waar het pad komend vanaf de Lammedam de beek kruist. Links van dit pad loopt een oude aarden wal. Waar deze een hoek maakt bevindt zich een bergje en een ronde kuil, sporen uit een ver verleden. Ik herinner me dat in het voorbijgaan steeds de gedachte in me opkwam dat als ik een woonplek zou moeten kiezen in het bos het hier zou zijn.
Bovenaan de helling groeit een grote hoeveelheid lijsterbessen. Lidy en ik zoeken uit dat het hier om een Groene-stroomplek gaat. We bedenken deze naam omdat er nog geen naam voor is (je zou het ook een nieuwe plek van elementenwezens kunnen noemen.)
Tijdens een verblijf in Kathmandu en in Bhutan in september en oktober 1991 werd mijn aandacht, meer nog dan door de prachtige tempels, meerdere malen nadrukkelijk getrokken door staande stenen die oprezen uit een stenen cirkel, bijvoorbeeld op Kailasha Hill in Kathmandu en bij Kenchoghsum lakhang in Bhumthang, Bhutan. De ‘Groene stroom’ werd ooit waarschijnlijk gesymboliseerd door een verticale steen, aan de voet omvat door een cirkel. Dit beeld lijkt op de Shiva-lingam uit het Hindoeïsme; ook hier weer de vereniging van het mannelijke en vrouwelijke principe (Shiva en Shakti). Ook in het symbool van de verticale stam van de Saksisch-Germaanse Irminsul kan men dit oerbeeld van groei en licht vermoeden.
Het is een oerbeeld dat stamt uit een veel oudere natuurreligie zoals die van de Aboriginals en de steentijd-cultuur met zijn vele staande stenen, die de verbinding tussen Licht en Aarde bestendigden, de verbinding die ik vaak uitbeeldde in mijn schilderijen.
Ru, fluisteren en luisteren
15 mei 2019: Vlakbij waar het bospad de Ruscherbeek kruist bevindt zich ook een hoekpunt gevormd door een wal en greppel. Hier legde ik in 1996 een kring van stenen (een van de vele kringen van takken of stenen die ik toen in de omgeving maakte) en ik plantte er een hulst naast een hoge eik met golvende stam. Ik noemde de plek ‘Ru’, afgeleid van rune, fluisteren. Maar daarna gaf ik de plek niet veel aandacht meer. De stenen liggen er nog steeds. Vandaag haal ik ze uit de grond en leg ze rondom de voet van de golvende eik. Dan blijf ik er een tijdlang zitten. In 1996 had ik amper rust om hier in stilte te zitten, en ik had ook niet genoeg aan één plek.
26 mei 2019: Twee nachten heb ik dezelfde droom waarin ik een boom zie met een hoge, golvende stam: de Deva-eik op de Ru-plek. Vandaag plant ik opnieuw een hulst, nu aan de andere kant van de golvende eik, net als in 1996. Hier begon mijn zoektocht en hier eindigt het voorlopig, met het planten van een hulst.
Een beknopte versie van Kristalbos-Kristalberg verschijnt tevens als beeldcolumn in het blad Vruchtbare Aarde, editie 2, zomer 2019. (vruchtbareaarde.nl)